Tablice temperatury i koloru stali – jak zmienia się kolor stali w odniesieniu do rosnącej temperatury

W pracy każdego spawacza, kowala czy mechanika, umiejętność rozpoznawania temperatury stali na podstawie jej koloru jest nieoceniona. Pozwala to nie tylko na precyzyjne prowadzenie procesów obróbki cieplnej, ale także na unikanie błędów mogących prowadzić do uszkodzeń materiału. Kolor stali zmienia się w zależności od temperatury ze względu na proces tlenku żelaza, który tworzy się na powierzchni stali w trakcie nagrzewania. Przy niskich temperaturach (około 220-330°C) tworzy się cienka warstwa, która powoduje pojawienie się kolorów, takich jak żółty, niebieski, fioletowy. W wyższych temperaturach kolor stali zmienia się na ciemnoczerwony, wiśniowoczerwony, pełny czerwony, a następnie jasnoczerwony.

Barwy nalotowe – wskaźnik temperatury odpuszczania

Barwy nalotowe pojawiają się na powierzchni stali podczas jej ogrzewania w zakresie od około 200°C do 370°C. Są wynikiem tworzenia się cienkiej warstwy tlenków żelaza, której grubość i skład zależą od temperatury i czasu wygrzewania. Te kolory są szczególnie istotne podczas procesu odpuszczania, gdzie precyzyjne kontrolowanie temperatury jest kluczowe dla uzyskania pożądanych właściwości mechanicznych stali.

Przykładowe barwy nalotowe i odpowiadające im temperatury:

• Słomkowy (jasnożółty) – ok. 220°C
• Ciemnożółty – ok. 240°C
• Brązowy – ok. 260°C
• Purpurowy – ok. 280°C
• Niebieski – ok. 300°C

Rozpoznawanie tych barw pozwala na ocenę, czy stal została odpowiednio odpuszczona, co ma bezpośredni wpływ na jej twardość i odporność na pękanie.

Tabela barw nalotowych stali:

Barwy żarzenia – wskaźnik temperatury kucia i spawania

W wyższych temperaturach, od około 550°C wzwyż, stal zaczyna emitować światło widzialne, przechodząc przez różne odcienie czerwieni, pomarańczu, żółci aż do bieli. Te barwy są wykorzystywane do oceny temperatury podczas kucia, spawania czy hartowania.

Przykładowe barwy żarzenia i odpowiadające im temperatury:

• Ciemnoczerwona – ok. 650°C
• Wiśniowoczerwona – ok. 750°C
• Pomarańczowa – ok. 850°C
• Żółta – ok. 950°C
• Biaława – powyżej 1050°C

W praktyce, kowale i spawacze uczą się rozpoznawać te barwy, aby kontrolować procesy obróbki cieplnej bez konieczności używania zaawansowanych narzędzi pomiarowych.

Tabela barw żarzenia stali:

Od kolorów żarzenia do barw nalotowych – gdzie kończy się temperatura, a zaczyna barwa?

W miarę wzrostu temperatury stali obserwujemy kolejne stadia świecenia metalu, od ciemnoczerwonego przy 550°C, aż po biały blask w temperaturach powyżej 1200°C. Te barwy są wynikiem emisji światła z wnętrza metalu, który staje się rozżarzony.

Ale zanim stal osiągnie ten poziom żarzenia, już wcześniej zaczyna się „zdradzać” – przy niższych temperaturach, od 200°C wzwyż – pojawiają się subtelne zmiany koloru powierzchni. Nie wynikają one ze świecenia, lecz z utleniania – i właśnie wtedy wkraczamy w świat barw nalotowych.

Szczególnie interesującym i charakterystycznym kolorem w tym zakresie jest niebieski, który pojawia się, gdy powierzchnia stali osiąga ok. 300°C. Ta barwa nie oznacza jeszcze stanu żarzenia, ale daje cenne informacje dla technika czy spawacza:

• Wskazuje temperaturę, przy której stal zaczyna tracić niektóre właściwości mechaniczne,
• Jest pomocna przy ocenie poprawności procesu odpuszczania po hartowaniu,
• Może ostrzegać o lokalnym przegrzaniu przy szlifowaniu, spawaniu lub wierceniu.

Dlatego też, znając kolory emitowane przez stal podczas żarzenia i barwy nalotowe przy utlenianiu, otrzymujemy pełną mapę temperaturową, którą można „czytać” gołym okiem – bez użycia pirometru czy termopary. Aby lepiej zrozumieć, czym jest barwienie stali na niebiesko, i jakie ma znaczenie w obróbce cieplnej oraz estetyce wykończenia – zapraszamy do lektury kolejnego artykułu: "Barwienie stali na kolor niebieski – kiedy się pojawia, co oznacza i od czego zależy?"

Znaczenie kolorów w praktyce spawalniczej

Rozpoznawanie kolorów stali w zależności od temperatury ma kluczowe znaczenie w spawalnictwie.

Pozwala na:

• Kontrolę temperatury – unikanie przegrzewania, które może prowadzić do niepożądanych zmian strukturalnych.
• Ocena jakości spoiny – barwa spoiny może wskazywać na odpowiednią temperaturę i technikę spawania.
• Bezpieczeństwo pracy – identyfikacja potencjalnych zagrożeń związanych z niewłaściwą temperaturą materiału.

Przeczytaj: Jak rozpoznać gatunek i kolor stali? Przewodnik po oznaczeniach i znakowaniu stali

Na przykład, podczas spawania stali nierdzewnej, pojawienie się niebieskich lub fioletowych przebarwień może wskazywać na przegrzanie, co może prowadzić do utraty odporności na korozję.

Praktyczne wskazówki dla spawaczy i kowali

• Obserwacja w odpowiednich warunkach oświetleniowych – najlepiej oceniać barwę stali w cieniu lub przy przyciemnionym świetle, aby uniknąć błędnej interpretacji kolorów.
• Regularne szkolenia i praktyka – doświadczenie i ciągłe doskonalenie umiejętności w rozpoznawaniu barw są kluczowe dla precyzyjnej pracy.
• Użycie pirometrów – w przypadku pracy z stalami narzędziowymi lub w sytuacjach wymagających wysokiej precyzji, warto wspomagać się narzędziami pomiarowymi.

Znajomość zmian kolorystycznych stali w zależności od temperatury jest niezbędna w pracy każdego specjalisty zajmującego się obróbką metali. Pozwala na:

• Precyzyjne prowadzenie procesów obróbki cieplnej
• Zapewnienie wysokiej jakości i trwałości wykonanych elementów
• Zwiększenie bezpieczeństwa pracy

Niebieskie elektrody, niebieska stal – czy kolor mówi coś o jakości?

Wielu producentów narzędzi i elektrod (np. Wera, Bahco, czy Sandvik) stosuje kolory na swoich produktach. Choć nie zawsze mają one związek z temperaturą, to w przypadku narzędzi hartowanych – niebieski często sygnalizuje odpuszczanie. To kolor kojarzony z optymalnym kompromisem między twardością a sprężystością materiału. Zatem jeśli widzisz niebieską powierzchnię na grocie śrubokręta czy ostrzu dłuta – często oznacza to, że narzędzie zostało odpowiednio „złagodzone”.

Nie wszystko złoto co się świeci – „biały żar” to nie maksimum!

Choć wydaje się, że biały kolor metalu to najwyższa możliwa temperatura, to tak naprawdę wciąż jesteśmy poniżej 1400°C. Stal osiąga stan płynny dopiero przy około 1500°C, a wcześniej – przy temperaturze 1300–1400°C – zaczyna „świecić oślepiającym białym światłem”. W tym stanie zachowaj szczególną ostrożność – stal jest miękka jak plastelina i bardzo niebezpieczna w dotyku, nawet bez płomienia!

Czy barwa spoiny mówi o jakości? Tak! Ale nie zawsze!

W przypadku stali nierdzewnych, szczególnie w przemyśle spożywczym i chemicznym, kolor spoiny po spawaniu jest istotnym wskaźnikiem jakości. Jasnoszara lub srebrzysta spoina oznacza dobrą osłonę gazową i właściwą temperaturę. Fioletowa, niebieska czy brązowa – to sygnał, że spoina została przegrzana, a materiał mógł stracić odporność na korozję międzykrystaliczną. W takich przypadkach często wymagana jest dodatkowa obróbka – np. trawienie lub pasywacja.

„Czas to temperatura” – dlaczego barwa to tylko część prawdy?

W praktyce przemysłowej sama barwa nie zawsze wystarcza. Długość nagrzewania też ma znaczenie! Można uzyskać niebieską barwę już przy 270°C, jeśli stal będzie podgrzewana długo, ale też w ciągu kilku sekund – przy 350°C. Dlatego barwa to wskazówka, ale nie dokładny pomiar. Do precyzyjnej pracy – pirometr, termopara lub kamera termowizyjna to niezbędne wsparcie.

Wiedza ta, choć oparta na obserwacji i doświadczeniu, ma solidne podstawy naukowe i jest wspierana przez liczne źródła branżowe. Jej opanowanie to krok w stronę mistrzostwa w zawodzie.